حالا که فکرش را می‌کنم...
خودنگاری‌های بهاره آروین

دوشنبه‌ی گذشته ۱۷ آذر، هم‌زمان با برگزاری مراسم یادبود دکتر ساعی در دانشگاه تربیت مدرس،‌ یادنامه‌ای شامل مجموعه‌ای از نوشته‌های همکاران و دوستان و دانشجویان او درباره‌ی میراث و سنت‌ها و خاطرات به جا مانده از دکتر ساعی منتشر شد. مقدمه‌ای که بر این یادنامه نگاشته‌ام از این قرار است:

دکتر ساعی، عضو ارزشمند گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، در تابستان، در زمان تعطیلی دانشگاه از میان ما رفت. از همان زمان تصمیم گرفتیم در زمان فعالیت دانشگاه، مراسم یادبودی داشته باشیم و در اولین سال تحصیلی‌ای که جایش در دانشگاه خالی است، یاد و خاطره‌اش را گرامی بداریم.

دوشنبه ۱۷ آذر، از ساعت ۱۵ تا ۱۸ در طبقه‌ی ۴ دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، سالن میرحسنی (رئیسی) دور هم جمع می‌شویم تا در کنار طیف متنوعی از همکاران و دوستان و دانشجویان دکتر ساعی در سخنرانی‌های کوتاه چند دقیقه‌ای از خاطرات و سنت‌های به یادگار گذاشته شده از او بگوییم و یاد و خاطره‌اش را گرامی بداریم.

بالاخره تراس را بعد از چهار ماه راه انداختم، نقطه‌ی قوت این خانه؛

بعد از اینکه اردک رها به رحمت خدا رفت و تراس را از بند بو و فضولاتش آزاد کرد، بعد از اینکه توری‌ای را که ساکن قبلی خانه پاره کرده بود تعویض کردم، بعد از اینکه خرده‌ریزهای بی‌جای تلنبار شده گوشه‌‌ی تراس را تعیین تکلیف کردم، بالاخره میز و صندلی‌هایی که مخصوص تراس خریده بودم و این چهار ماه گوشه‌ی اتاق خاک می‌خورد را به تراس منتقل کردم و راهش انداختم.

جای رهای در سفر را خالی کردم و اولین ناهار را در خوشی و تنهایی در تراس خوردم و بعد درحالیکه با چای و لپ‌تاپ پشت میز نشسته و به منظره دوردست درختان پارک جنگلی چیتگر خیره شده بودم، جرعه جرعه لذت دست‌یافتن به آرزویی دیرینه را نوشیدم و از احساس خوشبختی سرشار شدم.

امروز در کافه‌رویداد کارزار نشستی با عنوان «بررسی ظرفیت پژوهشی کارزار» برگزار می‌شود که هدف از آن همفکری و گفت‌وگو در مورد پتانسیل داده‌های پلتفرم کارزار برای استفاده و تحلیل در پژوهش‌هاست.

پیش از این در نشستی که مجموعه دقیقه در مورد عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای استفاده پژوهشی از داده‌های عمومی در شهر کتاب مرکزی برگزار کرد، به این ایدۀ اولیه رسیده بودم که یکی از دلایل پایین بودن استفادۀ پژوهشی از داده‌های عمومی موجود، نبود طرح مسالۀ مؤثر و روشن در مورد این داده‌هاست.

به زبان ساده‌تر، بخش زیادی از دانشجویان و پژوهشگران ایده‌ای ندارند که با این داده‌ها به چه سؤالاتی می‌توان پاسخ داد و پاسخ به این سؤالات چه کمکی به فهم و تبیین کدام مسائل مهم اجتماعی ـ اقتصادی ـ فرهنگی می‌کند.

فردا و پس‌فردا، دوشنبه و سه‌شنبه، پنجم و ششم آبان از ساعت ۸ تا ۱۸ دومین همایش وضعیت اجتماعی کشور در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی واقع در تقاطع همت ـ شریعتی، خیابان گل‌نبی برگزار می‌شود. برنامه‌ی نشست‌های این همایش دو روزه را اینجا ببینید.

فردا، دوشنبه، پنجم آبان پس از افتتاحیه‌ی همایش، نشست «نارضایتی‌ها و اعتراضات اجتماعی: وضعیت حال و چشم‌انداز آینده» از ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۲:۳۰ در سالن ارشاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار خواهد شد. در این نشست آقایان اردشیر انتظاری، محمدحسین پناهی، حمیدرضا جلایی‌پور و عباس عبدی طرح بحث و گفت‌وگو خواهند کرد و من به‌عنوان دبیر نشست گرداننده‌‌ی بحث خواهم بود.

سرنوشت جامعه‌شناسی در ایران سرنوشت عجیبی است و خودش مصداقی از این واقعیت اجتماعی است که چطور پدیده‌ها، حتی از نوع علم و دانشی که درصدد فهم و تبیین معتبر جهان است، در زمینه‌های اجتماعی متفاوت و تحت‌تاثیر مقتضیات اجتماعی هر جامعه‌ای، شکل و رنگی خاص و گاه مشابه مورد جامعه‌شناسی در ایران، شکلی معوج، با محتوایی درتضاد با آموزه‌های بینادین این علم به خود می‌گیرد. علمی بازاندیشانه و ماهیتا انتقادی که حتی بنیادهای مدرنیته و روشنگری را با همه‌ی مشروعیت و پذیرفتگی‌شان به چالش کشیده است، در ایران به تکرار بی‌پایان غرغرهای عامیانه تبدیل شده است. چرا و چطور چنین استحاله‌ای رخ داده است؟

از دیروز انتخابات هیأت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران به‌صورت مجازی در حال برگزاری است و تا فردا، پنج‌شنبه ۱۷ مهر همزمان با برگزاری مجمع عمومی انجمن ادامه خواهد یافت. تا ‌جایی‌که می‌دانم انجمن جامعه‌شناسی ایران به‌لحاظ تعداد اعضا بزرگ‌ترین انجمن علمی ایران است که مجمع عمومی و انتخابات آن هر سه سال یک‌بار با مشارکت چندصد نفر برگزار می‌شود. مشارکتی که از میزان مشارکت در انتخابات بسیاری از تشکل‌ها و احزاب شناخته‌شده بیشتر است.

سه سال پیش که برخی دوستان و همکاران باسابقه‌ی انجمن پیشنهاد کاندیداتوری و عضویت در هیأت مدیره انجمن را با من طرح کردند، به واقعیت مخاطرات و دشواری‌های فعالیت انجمن در آن سال و سال‌های پیش رو در آن زمان اشاره و تأکید کردند که حفظ نهاد انجمن در آن شرایط سخت نیازمند حضور و مشارکت کسانی همسو با سنت انجمن است که به اهمیت و ارزش این سنت آگاه باشند و در جهت حفظ آن تلاش کنند.

انجمن جامعه‌شناسی ایران پس از وقوع جنگ دوازده‌روزه، اقدام به برگزاری سلسله نشست‌هایی جهت بازخوانی اجتماعی این واقعه کرد. نشست نهم روز دوشنبه هفتم مهرماه ۱۴۰۴ با عنوان «جنگ و پساجنگ» برگزار شد. بهاره آروین که به‌عنوان سخنران در این نشست حضور داشت، با انتخاب عنوان « جنگ و پساجنگ؛ توصیفی از تجربه جمعی زیستن در ابهام و تعلیق» برای سخنرانی خود، نکاتی به شرح زیر بیان کرد:

از همه‌جا که رانده می‌شدم، عقلم که به جایی قد نمی‌داد، پناهم اتاق طبقه‌ی چهارم دانشکده بود، اتاق دکتر ساعی، اتاقی کوچک و گرم، خیلی گرم آن‌قدر که بارها به شوخی بهش می‌گفتیم: «دکتر اینجا دیگر رسماً سوناست» و او هم با خنده تأیید می‌کرد (: آن اتاق گرم با همان لبخند گشوده‌ی دکتر که آدم را دعوت به نشستن می‌کرد، با همان لیوان‌های پاکیزه‌ای که دکتر اصرار داشت هربار خودش درشان برای مهمان اتاق چای تازه‌دم بیاورد، حالا هرچقدر هم که آدم ابراز شرمندگی می‌کرد و درخواست که حداقل بگذارید چای را دیگر خودم بیاورم، دکتر اما راضی نمی‌شد، چای مخصوص و خوش‌طعم را خودش برای مهمان می‌آورد در همان لیوان‌های شیشه‌ای که از خانه آورده بود و همیشه خودش بعد از استفاده خیلی تمیز می‌شست و آدم را شرمنده‌تر می‌کرد.

ناخودآگاه بغض کردم، یاد تمام آن لحظات عمیقاً اندوهناکی افتادم که ناگهان واقعیت با وضوحی کورکننده خودش را آشکار کرده بود و من مبهوت آن مقاومت و انکاری شده بودم که باعث شده بود واقعیت مدتی طولانی جلوی چشمم باشد اما نبینمش چون لابد «نمی‌خواستم بدانم»، شاید چون در سطحی ناخودآگاه حس کرده بودم واقعیت فراتر از حد تحملم ترسناک یا دردناک است ولی عاقبت ناگزیر به دانستنش شده بودم وقتی بالاخره آن شاهد موثق در نقش چوپان نمایشنامه‌ی سوفوکل از راه رسیده بود و راه گریزی برای ادیپ جز دانستن واقعیت، بازشناختن آن درواقع، باقی نگذاشته بود.