حالا که فکرش را می‌کنم...
خودنگاری‌های بهاره آروین

در این نشست که در روز ۳۱ تیر ۱۴۰۳ با حضور دکتر محمدجواد ظریف، دکتر ابوالفضل دلاوری، دکتر غلامرضا ازکیا، دکتر حسین سلیمی، مهندس عباس عبدی و دکتر محمد فاضلی در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد، بهاره آروین در گفتاری با عنوان «گفتمان‌ها چیستند و چگونه برساخته می‌شوند؟» گفتمان دولت‌ها را مجموعه‌ای از دال‌های مفهومی دانست که دولت‌ها با فراخوانی آنها در اذهان مردم به یاد آورده می‌شوند. وی با اشاره به مثال‌هایی از دولت‌های گوناگون بعد از انقلاب گفت: «مثلاً دولت آقای خاتمی با مفاهیمی چون توسعه سیاسی و جامعه مدنی، دولت آقای احمدی‌نژاد با گفتمان عدالت و عبارت‌هایی مانند آوردن نفت بر سر سفره‌های مردم و دولت آقای روحانی با برجام به یاد آورده می‌شود.»

وی در ادامه با بیان این استدلال که تکرار صرف مجموعه‌ای از مفاهیم توسط رئیس‌جمهور یا نیروهای فکری اطراف او، موجب ساخت گفتمان نخواهد شد، گفت: «آنچه باعث اتصال این مجموعه مفاهیم در قالب گفتمان می‌شود تحولی اساسی است که تا پیش از آن وجود نداشته و نسبت مفهومی و عملی با آن مجموعه مفاهیم تکرارشونده برقرار می‌کند. مثلاً در دولت آقای خاتمی، شکل‌گیری شوراهای شهر و روستا و در دولت آقای احمدی‌نژاد واریز یارانه‌های نقدی، این تحول اساسی مرتبط با دال‌های مفهومی را رقم زده است. این اقدامات فراتر از اقدامات روزمره دولت‌ها بوده و تحولی بودن آنها به‌ویژه با شکل‌دهی به تعداد زیادی از ذی‌نفعان پایدار شده است.»

۲۱ خرداد، در بحبوحه‌ی رقابت‌های انتخاباتی، قانونی در حوزه‌ی شفافیت ابلاغ شده است که به‌طرزی باورنکردنی و کم‌نظیر، صریح، جامع و فراگیر است، فرسنگ‌ها از آن قانون نیم‌بند و پردست‌انداز دسترسی آزاد به اطلاعات فاصله دارد و مثلاً در انتشار مشروح مذاکرات آنچنان دقیق و جزئی است که به قابلیت خوانش رایانه‌ای هم توجه و تصریح کرده است.

این هم یکی از نعمت و نقمت‌های هم‌زمان بوروکراسی است که این قابلیت را دارد که ز غوغای جهان فارغ کارش را پیش ببرد. به‌هرحال دم همه‌ی آن کارشناسان گمنامی که بی‌سروصدا چنین متن دقیق و کاملی را تهیه کرده و به سرانجام رسانده‌اند گرم. همین یک قانون را بشود در چهار سال آینده اجرا کرد، مملکت در شاخص شفافیت و مبارزه با فساد جهش می‌کند.

حالا البته هنوز همه‌چیز روی دور تند است، از آن انتخابات سر ضرب تا فرآیند رایزنی و چینش کابینه، همه‌چیز دارد در کسری از مهلت معمول برای چنین اموری انجام می‌شود. با این‌حال، در همین اوضاع هم رعایت برخی اصول بدیهی و ضروری می‌تواند آسیب‌های ناگزیر ناشی از روال‌های غلط اما جاافتاده و نیز اغماض ناشی از سرعت را تعدیل کند. یکی از مهم‌ترین اصول ضروری، رعایت منع تعارض منافع در فرآیندهای چینش کابینه است بدین معنا که کسانی که کاندیدای دریافت پست مدیریتی هستند و بدین‌لحاظ ذی‌نفع تصمیمات در این خصوص محسوب می‌شوند، خودشان در جایگاه تصمیم‌گیرنده نباشند. ساده‌ترش اینکه گویا اکنون کارگروه‌های فرعی برای بررسی نامزدهای پیشنهادی برای پست‌های مدیریتی در هر وزارتخانه تشکیل شده و هر چند وزارتخانه هم ذیل یکی از کارگروه‌های پنج‌گانه و دست‌آخر هم شورای راهبردی در رأس همه‌ی اینها به‌عنوان تشکیلات تصمیم‌گیرنده در خصوص پیشنهادات برای چینش کابینه سامان یافته‌اند.

شکر، شکر، شکر، خدا را صدهزار مرتبه شکر. به گمانم تا هفته‌ها هر لحظه که یادم بیاید چطور خطر سیطره‌ی رادیکالیسم بر قوه‌ی اجرایی کشور، آن‌هم در حساس‌ترین سال‌های پیش‌رو، از بیخ گوش ملت و مملکت گذشت خدا را شکر خواهم کرد، گرچه راستش همان تجربه‌ی محدود و چهارساله‌ی شورای شهر به من نشان داد که بوروکراسی به همان اندازه که در برابر اصلاح و بهبود مقاوم است، در برابر تغییرات منتهی به ویرانی و تخریب نیز مقاوم است، کلاً بوروکراسی نسبت به تغییر مقاوم است و خب این نعمت و نقمت هم‌زمان است اما به‌هرحال آزمون و خطای مبتنی بر آرمان‌گرایی‌های رادیکال گرچه به دلیل همین مقاومت بوروکراتیک از پیش محکوم به شکست است، اما مجانی و کم‌هزینه هم نیست و هزینه‌اش هم از جیب دم به دم خالی‌شونده‌ی مردم و امید‌های بربادرفته‌ی ملت فاکتور می‌شود.

خدا را شکر، لحظه‌ی تحویل سال امسال حال خوشی داشتم و نوشتم اگر به بهار و سحر و تحویل سال باشد، امسال سالی سرشار از روشنی و خیر و آرامش خواهد بود أن‌شاءالله و حالا از پس همه‌ی این توفان‌های سه‌ ماهه، از وعده‌ی صادق تا سقوط بالگرد و انتخابات نامنتظره و اضطراب کشنده و تلاش‌های نفس‌گیر و در نهایت همه‌ی اینها پیروزی دشوار و شکننده‌ اما مهم و سرنوشت‌ساز میانه‌روی بر رادیکالیسم، حالا شاید آن روشنی و خیر و آرامش، اندک اندک در افق مملکت سوسو بزند إن‌شاءالله.

اگر سقوط ناگهانی بالگرد ما را به‌شکلی پرشتاب در فضای یک انتخابات نامنتظره پرتاب نکرده بود، من قاعدتاً باید به‌عنوان یک تحلیل‌گر، در آرامش نشسته بودم و به مسأله‌ی اول و آخر این انتخابات یعنی علل و پیامدهای میزان مشارکتی که به‌شکلی بی‌سابقه پایین بوده است، می‌پرداختم نه اینکه در تلاشی سرگیجه‌آور و سریع، برای دور کردن خطر رادیکالیسم از سر دولت و جامعه، روز و شبم را گم کنم، آن‌هم تلاشی که در نقطه‌ی تمرکز و جهت‌گیری‌اش با تلاش اغلب فعالان هم‌رأی متفاوت است و دشواری پیشبرد کار در این زمان اندک را دوچندان می‌کند.

برخلاف خود دکتر پزشکیان که با هوشمندی و نیز احتمالاً با تجربه‌ای برآمده از پنج دوره پیروزی در کسب جایگاه نمایندگی مردم، در انتخابات جاری نیز جذب آرای اقشار غیرسیاسی را هدف گرفته است، کلیت کمپین تبلیغاتی ایشان به‌سمت برجسته‌سازی و پاسخ به مطالبات طبقه‌ی متوسط و پایگاه رأی سیاسی اصلاح‌طلبان سمت‌وسو یافته است، این در حالی است که تجربه‌ی برآمده از دور دوم انتخابات سال ۸۴ نشان می‌دهد که چطور چرخش و جذب آرای اقشار غیرسیاسی می‌تواند بازی برده‌ی جناح پیروز در دور اول را به شکست در دور دوم تبدیل کند. تجربه‌ای که به‌خوبی و با استناد به عدد و رقم در این تحلیل از آرای دور اول انتخابات تشریح شده است.