۳ در برابر ۳: نزاعی برابر میان میانه‌روی و رادیکالیسم

عجیب است که جناح‌بندی‌های سیاسی تا این حد در برابر تغییر مقاوم است. شهود خود کاندیداها و هواداران‌شان هم این است که سبد رأی پزشکیان و پورمحمدی و قالیباف اشتراک زیادی دارد و از آن‌طرف جلیلی و قاضی‌زاده هاشمی و زاکانی هم پاسخ‌گوی مجموعه‌ای از رأی‌دهندگان مشخص هستند که تمایزات روشن و ملموسی با رأی‌دهندگان به سه کاندیدای دیگر دارند. علی‌رغم چنین روشنی‌ای در تمایزات و مرزبندی‌ها، عجیب است که صحنه‌ی سیاسی همچنان در قالب نزاع میان اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی (یا به‌تعبیر رایج‌تر این روزها جبهه‌ی انقلاب) صورت‌بندی می‌شود و گمانه‌زنی و تلاش‌ برای ائتلاف‌ها و کناره‌گیری‌ها به‌نفع یکدیگر نیز همچنان در همین چارچوب صورت‌بندی و انجام می‌شود.

البته امیدوارم در نهایت کناره‌گیری‌ها و ائتلاف‌ها بر مبنای واقعیت تمایزات موجود انجام شود نه بر مبنای شبکه‌‌ای از روابط سیاسی قبلی و تاریخ‌گذشته؛ چنانکه در مناظره‌ها، فارغ از برچسب‌های سیاسی، در واقعیت‌گویی، پورمحمدی و پزشکیان و قالیباف ناگفته و احتمالاً بدون هماهنگی، تا حدی هوای همدیگر را داشتند و آن سه نفر دیگر هم بنا به مورد به پزشکیان و پورمحمدی حمله می‌کردند، قالیباف هم تا حدی مصون از حمله‌ها، سعی می‌کرد تا حد امکان از گوشه‌ی امن‌اش خارج نشود.

بیشتر بخوانید
آینده سیاسی ایران

سیمافکر که چند سالی است فعالیت خود را با عنوان ویدئو رسانه فرهنگ و سیاست ایران آغاز کرده است در آستانه انتخابات دوره چهاردهم ریاست جمهوری، با همکاری خانه اندیشه‌ورزان سلسله نشسست‌هایی را با عنوان «دولت چهاردهم» برگزار کرد. در دومین برنامه از این سلسله نشست‌ها که با عنوان «آینده سیاسی ایران» برگزار شد، موضوع نسبت میان وضعیت روحی انسانی ایرانی و انتخابات ریاست جمهوری مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
در این نشست که روز پنجشنبه ۳۱ خرداد ۱۴۰۳ با حضور محمدجواد روح، علیرضا شفاه، سیدعلی کشفی و سیدعلی سیدان برگزار شد، بهاره آروین ضمن اظهارنظر پیرامون موضوع مورد بحث، نظم سیاسی موجود در ایران را حاوی خردی جمعی دانست که همواره امکان تغییر درون سیستم را فراهم می‌آورد و همین امر همواره پتانسیل ایجاد و حفظ امید در جامعه را با خود به‌همراه دارد.
فایل تصویری کامل این نشست را می‌توانید در آپارات مشاهده فرمایید.

بیشتر بخوانید
درباره‌ی برگزاری انتخاباتی با ۸۰ کاندیدا

در این متن گفته‌ام برخلاف سکه‌ی رایج خودسرزنشی این روزها که جامعه‌ی سیاسی و حکومت را بابت ثبت‌نام پرشمار ۸۰ کاندیدا مورد تحقیر و تمسخر قرار می‌دهد، تعداد اولیه‌ی ۸۰ کاندیدا برای انتخابات ریاست‌جمهوری چندان غیرمنطقی و بی‌ربط نیست. مسأله نه تعداد پرشمار کاندیداها بلکه فرایند و چگونگی کاهش این تعداد به تعدادی محدود و قابل قبول برای انتخاب است. در اغلب کشورها تشکل‌یافتگی جامعه در قالب ساختار حزبی است که این غربالگری و کاهش تعداد را امکان‌پذیر می‌کند اما در نبود چنین ساختاری در جامعه‌ی ایران، مکانیزم شورای نگهبان در قالب رد و تأیید صلاحیت کاندیداها ایفای نقش می‌کند.

بیشتر بخوانید
یک گام به پیش: در نقد یک نقد

به نظرم این نقد جناب آقای عبدی به نحوه‌ی تصمیم‌گیری و عملکرد جبهه‌ی اصلاحات در انتخابات پیش‌رو وارد نیست. من با تصمیمات جبهه‌ی اصلاحات به دلایلی همدل نیستم* اما منطق تصمیم‌گیری‌شان را درک می‌کنم و به نظرم به‌لحاظ سیاسی هم منطق بی‌ربط و نادرستی نیست. آقای عبدی تصمیم جبهه‌ی اصلاحات مبنی بر منوط کردن مشارکت به تأیید صلاحیت حداقل یکی از نامزدهای اختصاصی این جبهه‌ را «تقابل» تلقی کرده‌اند چراکه معتقدند «شرط گذاشتن به‌تنهایی به‌معنای تهدید و تقابل است» درحالی‌که از نظر ایشان «باید حضور انتخاباتی را از طریق گفت‌وگو و تفاهم حل کرد و نه شرط و شروط گذاشتن!»

گفت‌وگو و تفاهم؟ در عرصه‌ی سیاست؟ آن هم در شرایط فعلی ایران؟ به شوخی بیشتر شبیه نیست؟ واقعیت آن است که عرصه‌ی سیاست ماهیتاً عرصه‌ی منازعه بر سر سهم بیشتری از قدرت است، آنچه در قالب توافق در عرصه‌ی سیاست محقق می‌شود بیش از آن‌که از طریق گفت‌وگو و تفاهم میسر شود، از طریق ائتلاف‌های مقطعی و ناپایدار در جهت بیشینه کردن منافع و سهم از قدرت امکان‌پذیر است، اما زیاده‌روی در ایده‌آلیسم رمانتیک تنها مشکل گزاره‌های بیان شده نیست. به نظر می‌رسد طرفی که جبهه‌ی اصلاحات با اعلام تصمیمش برای مشارکت مشروط با او اعلام تقابل کرده است به قرینه‌ی معنوی از نوشتار آقای عبدی حذف شده است و ایشان دقیقاً نمی‌گوید این تقابل ادعایی با چه کسی یا کسانی رخ داده است اما می‌توان حدس زد طرف تقابل جبهه‌ی اصلاحات، موجودیتی است که در افواه تحلیل‌گران با نام «حاکمیت» شناخته می‌شود.

بیشتر بخوانید
جنگ نخواهد شد

به این دلیل اصلی که «عجالتاً» جنگ در خاورمیانه به‌جز شخص نتانیاهو به‌نفع هیچ کشوری حتی خود اسرائیل نیست، درواقع حمله به کنسولگری ایران آخرین تقلای نتانیاهو برای باقی ماندن در قدرت بوده است چراکه در وضعیت فعلی اسرائیل، او برای باقی ماندن در قدرت، به جنگ با ایران نیاز عاجل دارد. این در حالی‌ است که جهان در مقطع کنونی، آماده‌ی یک جنگ فراگیر نیست و جنگ میان ایران و اسرائیل هم  جنگی نیست که محدود به این دو کشور باقی بماند، بیشتر از سمت اسرائیل که جز با حمایت قاطع کشورهای بلوک غرب قادر به ادامه‌ و پیروزی در جنگ با کشوری دیگر نیست. اما نکته این است که در شرایط کنونی، به راه افتادن یک جنگ فراگیر در خاورمیانه که تبعات آن می‌تواند به‌سادگی به خارج از منطقه هم کشیده شود، هیچ منفعتی برای هیچ کشوری به‌ویژه ابرقدرت‌های جهانی ندارد. برای اینکه ببینیم چرا و چطور جهان آمادگی ورود به جنگ فراگیر را دارد یا ندارد خوب است به دو واقعیت دقت کنیم:

جنگ اوکراین که به‌عنوان یک تجاوز سرزمینی آشکار از سمت روسیه، در هر مقطع زمانی دیگری می‌توانست به یک جنگ فراگیر تبدیل شود اما این اتفاق نیفتاد و کشورهای دیگر از ورود مستقیم به این منازعه پرهیز کردند. درمقابل خوب است دقت کنیم که وقتی جهان آمادگی ورود به جنگ را دارد چطور بهانه‌ای مثل ترور ولیعهد امپراطوری اتریش ـ مجارستان در سارایوو در تابستان ۱۹۱۴ میلادی چون جرقه‌ای به بشکه‌ی باروت عمل می‌کند و ظرف چند روز و بدون هیچ‌گونه برنامه‌ریزی قبلی کل جهان به دو اردوگاه متخاصم تقسیم می‌شود.

بیشتر بخوانید
خیزش رادیکالیسم یا بازگشت به آرمان‌های انقلاب؟

نتایج انتخابات اخیر مجلس از چند جهت برای من غیرقابل پیش‌بینی و شوکه‌کننده بود، مدتی زمان دادم مبادا که در حیرت و سرگشتگی اولیه، تحلیل و ارزیابی‌ام شتابزده از آب دربیاید اما حالا در این متن می‌خواهم مسأله‌مندی و برخی استنتاج‌های تحلیلی حاصل از نتایج انتخابات ۱۱ اسفند را با دیگران به اشتراک بگذارم بلکه از رهگذر تامل و گفت‌وگو بتوانیم در مسیر فعالیت‌های اجتماعی ـ سیاسی پیش‌رو در جهت بهبود کیفیت حکمرانی و بالطبع بهبود کیفیت زندگی روزمره‌ی شهروندان ایرانی روشنی‌بخشی بیشتری داشته باشیم.

۱. اهمیت انتخابات مجلس در شهر تهران

به نظرم تحلیل نتایج انتخابات مجلس با تمرکز بر تحلیل نتایج در شهر تهران راهگشاتر از تحلیل نتایج در کل کشور است چراکه انتخابات مجلس در بسیاری از حوزه‌های انتخابیه، اعم از میزان مشارکت کلی و پیروزی و شکست کاندیداها از مسائل محلی تأثیر می‌پذیرد، این درحالی است که در تهران تأثیرگذاری مسائل محلی و ویژه‌ی شهر تهران ناچیز است و انتخابات در تهران مستقیماً از فضای سیاسی در سطح کلان و ملی متأثر می‌شود. به همین دلیل اگر بخواهیم در مورد وزن‌کشی نیروهای سیاسی، میزان مشارکت یا بی‌تفاوتی سیاسی مردم و به طور کلی آینده‌‌‌ی سیاسی کشور تحلیل و پیش‌بینی انجام دهیم، تمرکز بر نتایج انتخابات در تهران راهگشاتر خواهد بود.

بیشتر بخوانید
اهمیت اقلیت بودن

حالا گیریم ما برویم رأی بدهیم؛ اصلاً ممکن است اینها، همین میانه‌روها مثلاً، رأی بیاورند؟ این سؤال یکی از سؤالات اصلی کسانی است که هنوز مرددند و به قطعیت شرکت یا عدم شرکت در انتخابات نرسیده‌اند؛ از طرفی فکر می‌کنند مشارکت در این انتخابات بی‌فایده‌ترین کار ممکن است، اگر با آب ریختن به آسیاب ادعایی مشروعیت نظام زیان‌بار نباشد و از طرف دیگر سایه ترسناک تسلط بیش از پیش تندروها بر شئون مختلف حکمرانی و سخت‌تر شدن زندگی معمولی و روزمره، فکری‌شان می‌کند که نکند پیامد بی‌عملی‌ و شانه بالا انداختن‌های‌شان بیش از آنچه فکر می‌کنند ترسناک و فاجعه‌بار از آب دربیاید. از طرفی فکر می‌کنند از وقتی یادشان می‌آید استدلال برای رأی دادن همین ضرورت انتخاب بین بد و بدتر و هیولاسازی از برخی کاندیداها بوده درحالی‌که حق‌شان است که برای یک بار هم شده با دل خوش و طیب خاطر بروند به همان کاندیدایی که واقعاً مطلوب‌شان است رأی بدهند. فکر می‌کنند تمام این سال‌ها به همین انتخابات حداقلی و بین بد و بدتر تن دادیم اما دیگر نمی‌خواهیم سهم‌مان از مفهوم و واقعیت انتخابات، ته‌مانده کاندیداهای سروته یک کرباسی باشد که شورای نگهبان و نظارت استصوابی برای‌مان غربال کرده‌ است.

بیشتر بخوانید
وقتی از میانه‌روی حرف می‌زنیم

«اصلاح‌طلب! اصولگرا! دیگه تمومه ماجرا» این شعاری که در سالیان اخیر نقل تجمعات اعتراضی بوده است، فارغ از معنای تحت‌اللفظی یا تلویحی آن، مایه‌ای از واقعیت نزاع سیاسی در ایران را در بر دارد و آن اینکه به نظر می‌رسد در سالیان پیش‌رو دعوای نیروهای سیاسی بیش از آن‌که با برچسب و گفتمان اصلاح‌طلبی و اصولگرایی قابل صورت‌بندی و بازشناسی باشد در قالب نزاع میان میانه‌روی و رادیکالیسم قابل درک و ردیابی است. در این نوشته تلاش می‌کنم سه اصل محوری‌ای را بیان کنم که به نظرم اعتقاد و پایبندی به آنها، افراد را فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی، ذیل نگرش و منش میانه‌روانه گرد هم می‌آورد.

بیشتر بخوانید
کاهش جمعیت در ایران: چالش‌ها و راهبردها

نشست تخصصی «کاهش جمعیت در ایران: چالش‌ها و راهبردها» روز یکشنبه سوم دی‌ماه ۱۴۰۲ به‌همت کارگروه اجتماعی «خانه گفت‌وگوی آزاد» دانشگاه تربیت مدرس با حضور بهاره آروین، عضو هیأت علمی گروه جامعه‌شناسی و حمیده طائب، عضو هیأت علمی گروه مطالعات زنان این دانشگاه برگزار شد. بهاره آروین در سخنرانی خود، با به چالش کشیدن فرضیات مختلف مبتنی بر شهود عامیانه در مورد علل و راهبردهای کاهش جمعیت در ایران، چنین فرضیاتی را که فضای سیاست‌گذاری و رسانه‌ای کشور را تحت‌الشعاع خود قرار داده، نادرست ارزیابی کرده، راهبردهای مبتنی بر آنها را اقداماتی پرهزینه و بی‌ثمر دانست که تنها به هدررفت منابع منتهی گشته است.

برای دریافت فایل کامل این گفت‌وگو می‌توانید به سایت آپارات مراجعه کنید.

بیشتر بخوانید
تشکیلات راه‌حل مسأله فساد نیست

فرارو: داشبورد جامع اطلاعات اقتصادی ایران یکی از سامانه‌های «رصدخانه اقتصاد ایران» است که اخیراً در وزارت اقتصاد افتتاح شد. این سامانه قرار است با یکپارچه‌سازی داده‌ها، امکان رصد دقیق و به‌روز اطلاعات اقتصادی کشور را فراهم آورد. افتتاح این سامانه در شرایطی انجام شد که اخیراْ پرونده فساد ۳.۴ میلیارد دلاری شرکت چای دبش مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس این پرونده، شرکت چای دبش، مبلغ قابل توجهی، ارز نیمایی برای واردات و بسته‌بندی چای درجه‌یک هندی دریافت کرده بود، اما چای بی‌کیفیتی را از آفریقا وارد کرد. بر اساس گفته‌های رئیس سازمان بازرسی کشور، در موضوع تخصیص ارز نیز شائبه وجود داشت.
یکی از مشکلات دیرینه در اقتصاد کشور ما را می‌توان دو نرخی بودن ارز دانست. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند، اگر در شرایط فعلی بدون هیچ برنامه حمایتی ارز دولتی حذف شود، این تصمیم، می‌تواند منجر به افزایش گرانی شود، مگر اینکه این اقدام با سیاست‌های حمایتی جایگزین همراه شود. ارزی که با نرخ پایین‌تر داده می‌شود عمدتاْ برای کالا‌های اساسی از جمله روغن، نهاده‌های دامی و دارو است. اگرچه پرداخت ارز دولتی در حال انجام است، اما طی چند سال اخیر بیشتر کالا‌های اساسی افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند.
با توجه به این شرایط پرسش‌هایی مطرح است از جمله این‌که، آیا اساساْ برای جلوگیری از فساد در بوروکراسی باید بوروکراسی جدید ایجاد کرد و مشکل بوروکراسی در مبحث اعطای ارز چگونه باعث فساد شده است؟ بهاره آروین، جامعه‌شناس و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس به پرسش‌های فرارو در این خصوص پاسخ داده است:

بیشتر بخوانید