حالا که فکرش را می‌کنم...
خودنگاری‌های بهاره آروین

بهاره آروین عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران است. وی که سال ۹۶ با شعار «شهرداری تمام شیشه‌ای» وارد شورا شد نقطه‌نظرهایش را درباره اقدامات مثبت شورای پنجم در زمینه شفافیت و جلوگیری از فساد در سیستم مدیریت شهری بیان کرده که در ادامه می‌خوانید.

به نظر شما مهم‌ترین موفقیت و دستاورد شورای پنجم چیست و تفاوت راهبردی شورای پنجم با شورای دوره‌های گذشته چه بوده‌ است؟

مهم‌ترین موفقیت و دستاورد شورای پنجم دفاع از حقوق شهروندان و منفعت عمومی در شهر بوده است. این دستاورد از طریق چند زیرساخت که شورای پنجم در مجموعه مدیریت شهری ایجاد کرد محقق شد.

اولین و مهم‌ترین زیرساختی که شورای شهر جزو اولویت‌های خود قرار داد شفافیت بود. این شفافیت به جلوگیری از هدررفت منابع شهر کمک کرد و باعث شد تصمیمات و اقداماتی که ممکن بود به نفع گروه‌های ذی‌نفع گرفته شود و به ضرر منفعت عمومی باشد به حداقل برسد. ازجمله اینکه شورای شهر در طول چهار سال هیچ یک از جلسات صحن را به صورت غیرعلنی برگزار نکرد. همچنین آرا اعضای شورای شهر شفاف بود و تمام جلسات به‌صورت زنده در سایت شورا و در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شدند؛ برخلاف دوره‌های گذشته که بعضاً در جلسات غیرعلنی تصمیمات مهمی برای شهر گرفته می‌شد و تنها منفعت برخی افراد و گروه‌ها را محقق می‌کرد. باغات شهر در همین جلسات غیرعلنی که در دوره‌های قبلی مدیریت شهری برگزار می‌شد از بین رفت. دستاوردهای شفافیت در شورا و مجموعه شهرداری به حفظ منفعت و حقوق عمومی کمک کرد. به عنوان مثال برای حفظ باغات مصوبه برج‌باغ‌ها در شورا لغو شد و علی‌رغم همه مشکلات و موانعی که به وجود آمد تلاش برای حفظ منافع عمومی شهر و شهروندان ادامه یافت و تا پایان دوره نیز ادامه خواهد یافت. این تلاش ناشی از تعهد به حفظ حقوق شهروندان بود.

در حوزه حمل‌ونقل عمومی بزرگراه‌ها و معابر عریضی که فقط برای ماشین‌ها ساخته شده‌اند شاید به لحاظ جناحی و سیاسی می‌توانست چشمگیر به نظر برسد و دستاوردی داشته باشد یا منافع بسیاری از سازندگان و پیمانکاران را تأمین کند، اما شورای پنجم اولویت اول و آخر خود را افزایش حمل‌ونقل عمومی قرار داد. استفاده از خودروی شخصی در شهر باید برای صاحبان خودرو هزینه‌زا شود، زیرا آلودگی هوا و ترافیک ناشی از استفاده فزاینده از خودروی شخصی باعث شد تهران زیست‌ناپذیر شود. حتی با وجود اینکه به واسطه تحریم‌ها و شیوع ویروس کرونا وضعیت اقتصادی شهر و مدیریت شهری نامساعد شده است، شورا و شهرداری همان حداقل منابع به دست آمده را صرف حمل‌ونقل عمومی کردند.

در این چهارسال هربار به ثمربخشی تلاش‌هایم و میزان توانایی‌ها و مهارت‌هایم برای پیشبرد پروژه شفافیت شک کرده‌ام، هربار که فکر کردم آیا کس دیگری بود که مناسب‌تر بود چهار سال پیش به جای من در لیست امید قرار گیرد و پروژه شفافیت و طرح شهرداری تمام شیشه‌ای را پیش ببرد، یک نام بیش از همه جلوی چشمم بود که پاسخ هر دو سوال را مثبت کند: زهرا بهروزآذر؛

با زهرا بهروزآذر اولین‌بار چهار سال پیش به عنوان یکی از کاندیداهای انتخابات شورای شهر آشنا شدم که به مرحله پایانی برای قرار گرفتن در لیست امید هم راه پیدا کرد اما در لیست نهایی قرار نگرفت و چقدر من در این چهارسال بابت نبودش در شورای شهر حسرت و دریغ خوردم. هرچند با قرار گرفتن‌اش در جایگاه رئیس مرکز رصد سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، نقش مهمی در راه‌اندازی و تثبیت وبسایت شفاف شهرداری تهران ایفا کرد. در آن ماه‌های ابتدایی که انواع و اقسام مخالفت‌ها و سنگ‌اندازی‌های به ظاهر فنی برای عدم انتشار داده‌ها روی وبسایت شفاف انجام می‌شد، زهرا بود که هربار سعی می‌کرد با رفع همه آن گیر و نقص‌های فنی، بهانه‌ها را از دست مخالفان بگیرد و داده‌ها را آماده انتشار کند.

حالا بعد از چهارسال، زهرا در همان جایگاهی قرار گفت که چهارسال پیش هم به همان اندازه شایسته قرار گرفتن در آن بود: در لیست جمهور، لیست اصطلاح‌طلبان برای انتخابات شورای شهر تهران؛ خیالم حالا از همه این چهار سال راحت‌تر است، مطمئنم اگر شهروندان بار دیگر پای صندوق‌ها بیایند و به سیاست‌گذاری‌های اصلاح‌طلبانه مدیریت شهری در چهار سال گذشته رای اعتماد دهند، زهرا بهروزآذر خیلی ماهرانه‌تر و پرقدرت‌تر تحقق شفافیت و طرح شهرداری تمام شیشه‌ای را پی‌ می‌گیرد، آدمی پرانرژی و خستگی‌ناپذیر، با مهارت‌های بالای کار تیمی که متعهد و خالصانه و بی‌چشم‌داشت تنها در جهت بهبود کیفیت زندگی شهروندان، آن‌چه در توان دارد را انجام می‌دهد.

عضو شورای شهر تهران با اشاره به اینکه هرجا فساد و تخلف در داخل ستاد شهرداری غیرقابل انجام شود راه‌درروهایی تحت عنوان واحدهای تابعه نسبت به انجام آن اقدام می‌کنند، اظهار داشت: با توجه به مقاومت‌های بسیاری که وجود دارد ما نتوانستیم شفافیت را به طور کامل در این واحدها محقق سازیم و این مسئولیتی بزرگ و مهم برای شورای ششم است.

بهاره آروین شب گذشته با حضور در برنامه زنده تهران ۲۰ که از شبکه پنج سیما پخش می‌شد ضمن توضیح اقداماتی که در شورای پنجم در زمینه شفافیت انجام شده است، گفت: پیش از اینکه اقدامات شفافیت‌بخش آغاز شود با ترس زیادی از سوی مدیران ذی‌ربط مواجه بودیم. مثلا زمانی که تصمیم گرفتیم بودجه شهرداری را شفاف و قابل تحلیل سازیم، مدیران مربوطه می‌گفتند همین که پیش از این فایل pdf بودجه را منتشر می‌کردیم عده‌ای با برنامه‌های فتوشاپی اقدام به حاشیه‌سازی می‌کردند و کاری از دست ما برنمی‌آمد. اگر فایل اکسل بودجه را منتشر کنیم و حاشیه‌ها بیشتر شود چه باید کرد؟
عضو شورای شهر تهران ادامه داد: اکنون دولت و دستگاه‌های مختلف اغلب سایت شفاف دارند و دیگر آن ترس سابق ریخته است. انتشار قراردادها دیگر در کلیه دستگاه‌های دولتی پی گرفته می‌شود و شکر خدا شهرداری تهران در این زمینه پیشگام بود.
وی با بیان اینکه ما به تحقق شفافیت در شهرداری اکتفا نکردیم و آن را در شورای شهر هم دنبال کردیم، عنوان کرد: عضویت بنده در هیات رئیسه شورای شهر به این دلیل بود که بتوانم شفافیت آرا را محقق کنم. دستگاه رای‌گیری الکترونیکی چهار سال پیش از آن خریداری شده بود اما استفاده نمی‌شد و حتی خدمات پشتیبانی آن منقضی شده بود. ما این دستگاه را به‌روزرسانی کردیم و رای‌گیری الکترونیکی را آغاز کردیم. این باعث شد ثبت و ضبط آرا شفاف شود و همان آرا را روی مانیتور شورا هم نمایش دادیم. پس از آن قرار شد مشروح مذاکرات شورا هم در دسترس عموم قرار گیرد. پیش از آغاز شورای پنجم جلسات صحن در روزهای یکشنبه علنی بود و سه شنبه‌ها رسانه‌ها حق حضور نداشتند. اما در شورای پنجم هیچ جلسه غیرعلنی نداشتیم.
آروین در ادامه با اشاره به اقداماتی که در شهرداری برای مقابله با فساد انجام شد گفت: یکی از حوزه‌های مهمی‌که محمل فساد بود حوزه صدور مجوزهای شهرسازی بود. ما اطلاعات تمام پروانه‌های ساختمانی را که از سال ۹۷ به بعد تشکیل پرونده داده بودند و برای آن‌ها پروانه صادر شده بود منتشر کردیم. همچنین کلیه امضاهای شوراهای معماری را برای هر پروانه ساختمانی روی وبسایت شفاف آوردیم. این اطلاعات از داخل حساب شهروندی تهران من هم قابل دسترسی است. با انتشار این اطلاعات تصمیم‌گیرندگان دیگر به راحتی پای تخلف را امضا نمی‌کنند؛ چون می‌دانند این امضاها در کشو و آرشیو نیست بلکه جلوی چشم میلیون‌ها شهروند است.

مسدودسازی هر راه‌درروی فساد منجر به ایجاد راه‌های دیگر می‌شود

رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران افزود: البته هرگاه راه‌های فساد را ببندید راه‌های دیگر برای آن باز می‌شود. در هر حوزه‌ای که خواستیم شفافیت ایجاد کنیم دیدیم با بستن یک راه، راه‌درروهای دیگری برای فساد باز می‌شود. به همین دلیل من مدعی نیستم که تخلفات در شهرداری به صفر رسیده است اما مدعی هستم که کاهش محسوسی داشته است. نه به این دلیل که خیلی از متخلفان مچ‌گیری کرده باشیم؛ بلکه به این دلیل که شفافیت در مدیران و کارکنان احتیاط ایجاد می‌کند و به این دلیل است که فساد و تخلف کاهش محسوس می‌یابد. اصلی‌ترین کارکرد شفافیت پیشگیری از فساد است نه کشف آن.

عضو شورای شهر تهران از انتشار حواله‌های شهرداری تهران در وبسایت شفاف خبر داد.
بهاره آروین در گفتگو با خبرنگار ایسنا با اعلام این خبر که اطلاعات حواله‌های شهرداری تهران (از نیمه دوم سال ۹۶ به بعد) روی وبسایت شفاف قرار گرفته است، اظهار داشت: این اقدام درراستای مصوبه «الزام شهرداری تهران به انجام الکترونیکی و اعلان عمومی معاملات» انجام شد؛ چراکه حواله در تهاتر بدهی‌ها و مطالبات شهرداری به کار می‌رود و تهاتر یکی از انواع معاملات به حساب می‌آید.
رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران ادامه داد: اطلاعات منتشرشده شامل مبداء صدور حواله، واحد اجرایی مقصد، سال مالی ایجاد حواله، شماره و تاریخ و نوع حواله، نام و کد یا شناسه ملی تحویل‌گیرنده، مبلغ، تاریخ کارسازی حواله، نام کارگزار و نظایر آن است.
وی با بیان اینکه به‌روزرسانی اطلاعات حواله‌ها در وبسایت شفاف به صورت برخط انجام می‌شود، گفت: این اطلاعات از یکی از زیرسیستم‌های سامانه جامع مالی به صورت سیستمی به وبسایت شفاف منتقل می‌شود و بنابراین قابل دستکاری نیست.
عضو شورای شهر تهران افزود: بخشی از منابع و مصارف شهرداری غیرنقد است و گاهی پرداخت مطالبات پیمانکاران و بستانکاران به صورت غیرنقد انجام می‌شود. از این رو شورای شهر تهران در سال ۹۷ دستورالعمل اجرایی مدیریت منابع و مصارف غیرنقد را به تصویب رساند. در این دستورالعمل تخصیص منابع غیرنقد به چند روش دیده شده است که شامل تهاتر با ملک، تهاتر با قدرالسهم پروژه‌های مشارکتی و تهاتر با عوارض ساختمانی (شامل کارسازی برای ذی‌نفع واحد و کارسازی از طریق شرکت کارگزار) است.
وی در توضیح اصطلاحات یادشده گفت: کارسازی عبارت از تادیه یا ادای تعهدات و بدهی‌های شهرداری نسبت به پیمانکاران و بستانکاران بدون تبادل وجه نقد است. تهاتر معمولا از طریق صدور حواله انجام می‌شود و به حواله‌هایی که در تهاتر با عوارض ساختمانی کارسازی می‌شوند، هولوگرام هم می‌گویند. هولوگرام (یا حواله عوارض ساختمانی) دراصل برگه‌ای است که جواز عوارض ساختمانی مثل تراکم و تغییر کاربری محسوب می‌شود.
آروین با بیان اینکه کارسازی گاهی درون‌منطقه‌ای است و گاهی برون‌منطقه‌ای، خاطرنشان کرد: گاهی کارسازی مطالبات ذی‌نفع یا پیمانکار درون یک منطقه انجام می‌گیرد. به عنوان مثال پیمانکار برای یک منطقه شهرداری پروژه‌ای را اجرا کرده و شهرداری ملک یا هولوگرامی در همان منطقه را با مطالبات او تهاتر می‌کند؛ به این نوع از تهاتر، کارسازی درون‌منطقه‌ای گفته می‌شود.
رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران ادامه داد: اما گاهی کارسازی مطالبات ذی‌نفع یا پیمانکار از طریق تهاتر با ملک یا هولوگرام در منطقه‌ای دیگر انجام می‌شود. به این نوع تهاتر، کارسازی برون‌منطقه‌ای می‌گویند که باعث می‌شود مبداء صدور حواله از واحد اجرایی مقصد آن متمایز شود.

عضو شورای شهر تهران با اشاره به فسادی که در دوره‌های گذشته شهرداری تهران شکل گرفته است، گفت: از آنجا که شهرداری تهران به عنوان یک نهاد عمومی‌زیر ذره‌بین بود، سازمان‌ها و واحدهای تابعه، راه‌دررویی بودند که بعضا به عنوان راهکاری برای انجام تخلف و فساد تاسیس شدند.
بهاره آروین با حضور در جلسه‌ای در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس با موضوع «شفافیت و شهرداری شیشه‌ای» اظهار داشت: شاید یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت ایده شفافیت در دوره پنجم مدیریت شهری، اجماعی بود که بر سر رویکرد شفافیت و مصادیق آن در میان اعضای شورا و بعد عالی‌ترین مقامات شهرداری تهران وجود داشت. خوشبختانه هر سه شهردار منتخب شورای شهر پنجم با ایده شفافیت همدل بودند. ممکن است افراد با وجود همدلی که به شفافیت نشان می‌دهند چندان پیگیر آن نباشند اما شفافیت بحثی است که کسی نمی‌تواند به صورت عیان با آن مخالفت کند.
عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه یکی دیگر از دلایل این موفقیت نسبی تمرکز روی موضوع شفافیت بود، گفت: نماینده مردم در نهادهای انتخابی قدرت زیادی دارد تا روی یک موضوع تمرکز کند و خواسته‌اش از مدیر اجرایی همان یک چیز باشد. شفافیت خواسته ما از شهردار تهران بود.
وی افزود: اینکه جریان اصلاح‌طلبی در ابتدای دوره، شعار شفافیت را داده بود هم در تحقق این ایده تاثیرگذار بود. بنابراین باید شعارها را جدی گرفت؛ چراکه بدنه نخبگی هر جریان شعارها را پیگیری می‌کند و این شوخی‌بردار نیست. باید از نمایندگان خود وعده سنجش‌پذیر بخواهیم و پیگیر آن‌ها باشیم.

نهادهای انتخابی، بهترین گزینه برای خنثی‌سازی اقدامات گروه‌هایی که در عدم شفافیت ذی‌نفع هستند

آروین در بخش بعدی سخنان خود درخصوص مقاومت‌ها و چالش‌هایی که در مسیر شفافیت وجود داشت، بیان کرد: عمده‌ترین مساله‌ای که در مسیر شفافیت داشتیم هراس بروکراتیک بود که برخی معتقد بودند اگر اطلاعات را روی وبسایت شفاف منتشر کنیم سازمان‌های نظارتی به ما اعتراض خواهند کرد. مثلا در حوزه املاک که هنوز شفاف نشده یکی از استدلال‌ها این بود که با انتشار اطلاعات، املاک شهرداری تهران دیگر قابل مدیریت نخواهند بود و طلبکاران املاک شهرداری را تصاحب خواهند کرد. این یک مانع فردی نیست؛ بلکه مانعی سیستماتیک است. خوشبختانه با اقداماتی که شهرداری تهران در مسیر شفافیت انجام داد، اکنون دیگر آن ترس بوروکراتیک در سازمان‌های دیگر ریخته است.